Geen enkel woord is het afgelopen jaar zoveel gebruikt als het woord UITVAART. Het wordt gebruikt door de ondernemer die het aan zijn beroep heeft gekoppeld en voor begrafenissen en crematies. Dat is niet altijd zo geweest.

De oudste schriftelijke bron is uit 1276. Daarin wordt gewag gemaakt van een 'Utevaert'. Het woord 'uitvaart' is een vertaling van het Latijnse woord 'exequiae' en dient te worden verstaan als de optocht van hen die het lijk volgen. Letterlijk: ex = uit, en sequiae = volgen; dat wil zeggen: volgen die uit (dood) is. Het was oorspronkelijk de optocht van het sterfhuis naar de kerk, de godsdienstige plechtigheden en de optocht van de kerk naar het graf en de beaarding. Iedere kerk had zijn eigen kerkhof (begraafplaats) rondom de kerk, er achter of er naast. Hiervan zijn in Nederland nog vele voorbeelden.

Alle plechtigheden vonden plaats binnen sacraal terrein. Toen de overheid, voornamelijk vanwege de grote sterfte tijdens de pestepidemieën, het brengen van lijken binnen het kerkgebouw niet meer toestond, liet men een groot aantal kerkelijke plechtigheden niet meer aan de beaarding vooraf gaan, maar hield men ze na afloop van de beaarding. En vaker nog na enige dagen bij een katafalk waaronder geen lijk rustte. Deze plechtigheid bij een loze baar, ook wel 'imbare' genoemd, is men langzamerhand gaan bestempelen met de naam uitvaart.

Er ontstond dus een scheiding tussen begrafenis en beaarding, en het geheel van godsdienstige plechtigheden. De lijkdienst werd, zonder dat er een lijk aanwezig was (Latijn: absente corpore), een geheel zelfstandige plechtigheid die in iedere kerk gehouden kon worden. Na de Reformatie was er geen sprake meer van een uitvaart

in engere zin. Algemeen ging men over tot het woord 'begrafenisplechtigheden'. Het woord 'uitvaart' was voor vele streng hervormden te rooms. Na 1945 werd het woord weer af en toe gebruikt, maar pas na de gelijkschakeling in de wet op de lijkbezorging van begraven en cremeren (1 oktober 1971), kreeg het woord uitvaart de oorspronkelijke betekenis terug die voor iedereen aanvaardbaar is : uitvaart (utevaert), dat wil zeggen 'de optocht van hen die het lijk volgen.' Het volgen is een rekbaar, neutraal begrip en dekt alle handelingen. Dat had men in 1276 niet kunnen dromen.

HENK KOK

Bron: Vakblad Uitvaart Januari 2005